Vua Pasenadi (Ba-tư-nặc)

45. KINH CHUYỆN CON NHÁI XANH

(Tiền thân Harita-Mata)

(Kinh số 239, Phẩm Upahana, Chương 2, Tập 5, Tiểu bộ kinh)

Câu chuyện này, khi ở Veluvana (Trúc Lâm), bậc đạo sư kể về vua Ajatasattu. Khi phụ thân của vua Pasenadi nước Kosala gả con gái cho vua Bimbisara, có cho nàng ngôi làng Kasi như món tiền sắm lễ. Khi Ajatasattu giết cha là vua Bimbisara, không bao lâu, mẫu hậu mệnh chung vì thương chồng. Sau khi mẹ mất, vua Ajatasattu vẫn hưởng lợi tức của ngôi làng ấy. Vua Pasenadi quyết định không để ngôi làng thuộc tài sản gia đình mình cho đứa nghịch tử đã giết cha, và vua gây chiến với Ajatasattu. Khi thì người cậu (tức vua Pasenadi) chiến thắng, khi thì người cháu (tức Ajatasattu) chiến thắng. Khi Ajatasattu thắng trận, vua dương cờ lên khắp trong nước và đi về thành với khí thế tưng bừng. Khi vua thất trận, vua về sầu muộn và không cho ai biết. Một hôm tại chánh pháp đường, các Tỷ-kheo ngồi nói chuyện này:

- Thưa các hiền giả, khi Ajatasattu thắng người cậu thì hân hoan, còn khi thất trận thì sầu muộn.

Bậc đạo sư đến chánh pháp đường và hỏi:

- Này các Tỷ-kheo, các ông đang ngồi họp bàn vấn đề gì?

Khi được nghe vấn đề trên, bậc đạo sư nói:

- Không phải chỉ nay, ngày xưa cũng vậy, khi nào ai thắng trận cũng hân hoan, khi nào ai thất trận cũng sầu muộn.

Rồi bậc đạo sư kể câu chuyện quá khứ.

***

Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì xứ Baranas, Bồ-tát sanh ra làm con nhái. Lúc bấy giờ khắp nơi tại những hang lỗ sâu dưới sông, dân chúng thường đặt các lưới nơm để bắt cá. Một bầy cá lội vào trong một cái nơm ấy và một con rắn nước cũng bò vào, thân chảy máu. Con rắn không thấy ai cứu mình, sợ chết, vội bò ra khỏi miệng nơm, và nó vô cùng đau đớn, nằm nấp một bên bờ nước.

Lúc bấy giờ, con nhái xanh nhảy đến và rơi vào miệng cái lưới. Con rắn biết không ai có thể phán xử cho mình, thấy nhái xanh nằm đấy liền hỏi:

- Này bạn nhái xanh, bạn có bằng lòng với việc làm của đàn cá này không?

Rồi nó đọc bài kệ đầu:

Khi ta là con rắn

Đi vào trong miệng nơm,

Các con cá cắn ta,

Bạn nhái có hoan hỷ

Với việc đàn cá làm?

Con nhái xanh nói:

- Vâng, thưa bạn, tôi hoan hỷ. Vì sao vậy? Khi những con cá đi vào khu vực của bạn, bạn ăn chúng. Khi bạn vào khu vực đàn cá, chúng ăn bạn. Tại khu vực của mình, tại chỗ mình kiếm ăn, không ai là không có sức mạnh.

Rồi Bồ-tát đọc bài kệ thứ hai:

Loài người thường ăn cướp,

Khi nào thấy được lợi,

Khi người khác ăn cướp,

Kẻ bị cướp, cướp lại.

Khi Bồ-tát phân xử vụ kiện này, đàn cá thấy chỗ yếu của con rắn nước, liền nói:

- Chúng ta sẽ bắt kẻ thù.

Ðàn cá đi ra khỏi miệng nơm, giết con rắn ngay tại chỗ rồi bỏ đi.

***

Sau khi nói pháp thoại này, bậc đạo sư nhận diện tiền thân:

- Lúc bấy giờ, con rắn nước là Ajatasattu, còn con nhái xanh là ta vậy.