Vua Pasenadi (Ba-tư-nặc)
46. KINH CHUYỆN CON NGỰA QUÝ
ĂN CÁM GẠO ĐỎ
(Tiền thân Kundaka-Kucchi-Sindhava)
(Kinh số 254, Phẩm Sankappa, Chương 3, Tập 5, Tiểu bộ kinh)
Câu chuyện này, khi ở Jetavana, bậc đạo sư kể về trưởng lão Sariputta.
Một thời, sau mùa an cư ở Savatthi, Thế Tôn đi du hành các xứ rồi Ngài trở về Savatthi. Dân chúng đón tiếp bậc đạo sư và tổ chức cúng dường đức Phật cùng Tăng chúng. Họ mời một Tỷ-kheo truyền pháp ở trong tinh xá và tuỳ theo số người đến muốn cúng dường bao nhiêu Tỷ-kheo, vị này giới thiệu các vị ấy cho họ.
Có một bà già nghèo chỉ sửa soạn một phần ăn để cúng dường, nhưng các Tỷ-kheo đều đã được giới thiệu với những người đến trước. Khi mặt trời mọc, bà ấy đi đến vị Tỷ-kheo truyền pháp và nói:
- Thưa thầy, hãy giới thiệu cho tôi một Tỷ-kheo.
Vị ấy nói:
- Thưa bà, tất cả Tỷ-kheo đã được tôi giới thiệu. Nhưng ở tinh xá, chỉ còn trưởng lão Sariputta. Bà hãy cúng phần ăn cho vị ấy.
Bà già hoan hỷ nói:
- Lành thay, tôn giả.
Và bà đứng đợi tại cổng Jetavana. Khi trưởng lão đến, bà đảnh lễ, tay cầm bình bát, đưa trưởng lão về nhà và mời ngồi. Nhiều gia đình mộ đạo nghe nói một bà già đã mời được vị trưởng lão Tướng quân chánh pháp ngồi tại nhà của mình. Trong số những người nghe ấy có vua Pasenadi nước Kosala. Vua lập tức gửi bà ấy các loại đồ ăn cùng với một chiếc áo, một túi một ngàn đồng tiền vàng và nói:
- Mong rằng bà đón tiếp vị tôn giả của chúng tôi thật chu đáo. Xin tặng bà cái áo này và một ngàn đồng tiền vàng để tiêu dùng vào việc tiếp đãi bậc trưởng lão thật đầy đủ.
Cũng như vua đã làm, ông Anathapindika anh, ông Anathapindika em và đại tín nữ Visakha đều gửi thí vật tương tự. Còn các gia đình khác gửi một trăm, hai trăm đồng tiền vàng, tuỳ theo khả năng của mình. Như vậy, chỉ trong một ngày, bà già ấy nhận được khoảng một trăm ngàn đồng tiền vàng.
Trưởng lão uống xong bát cháo của bà già ấy, ăn món bà ấy làm và dùng cơm bà ấy nấu. Khi vị ấy nói lời tuỳ hỷ công đức và khích lệ bà, làm cho bà phấn khởi đến độ bà được an trú vào quả Dự lưu, rồi vị ấy đi về tinh xá.
Tại chánh pháp đường, các Tỷ-kheo bắt đầu nói chuyện và ca ngợi công đức của trưởng lão:
- Thưa các hiền giả, bậc Tướng quân chánh pháp đã giải thoát một bà gia chủ già khỏi cảnh bần cùng và đã an trú vào quả Dự lưu. Tôn giả ấy đã trở thành nơi nương tựa chính của bà già. Tôn giả không khinh chê các món ăn mà bà ấy cúng và đã dùng chúng.
Bậc đạo sư đến và hỏi:
- Này các Tỷ-kheo, nay các ông tụ họp ở đây và bàn vấn đề gì?
Khi được biết vấn đề trên, Ngài nói:
- Này các Tỷ-kheo, tôn giả Sariputta không phải chỉ nay mới trở thành chỗ nương tựa của bà già ấy. Không phải chỉ nay vị ấy mới không khinh chê món ăn mà bà ấy cúng và đã ăn chúng. Thuở trước, vị ấy đã làm như vậy.
Rồi bậc đạo sư kể câu chuyện quá khứ.
***
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Baranas, Bồ-tát sanh ra trong gia đình của một người đi buôn ở một tỉnh phương Bắc. Thời ấy có năm trăm người lái buôn thường đưa ngựa đến Baranas để bán.
Bấy giờ, một người buôn ngựa đem năm trăm con ngựa đang đi trên đường đến Baranas. Giữa đường, cách Baranas không xa, có một thị trấn. Người ta nghe kể rằng trước kia có một vị triệu phú rất giàu có ở trong một tư thất rất lớn. Nhưng gia đình người ấy dần dần sa sút chỉ còn lại một bà già hiện đang ở tại ngôi nhà ấy. Người buôn ngựa kia đến thị trấn ấy, trả một số tiền thuê phòng trong ngôi nhà ấy để ở và đem cột các con ngựa gần đó.
Ngày hôm ấy, thật là một ngày đầy may mắn, một con ngựa cái thuần chủng đẻ một con ngựa con. Người lái buôn ấy ở đấy hai ba ngày rồi quyết định yết kiến vua, và đem ngựa ra đi. Bà già ấy nói với anh ta:
- Hãy đem trả tiền thuê nhà cho tôi rồi đi.
Anh ta đáp:
- Vâng, tôi sẽ trả.
Bà già nói thêm:
- Này con thân, trả tiền cho ta và hãy trừ bớt số tiền con ngựa con mà con đã nhường cho ta.
Người buôn ngựa làm đúng như vậy rồi ra đi. Bà già thương con ngựa con ấy như con đẻ của mình, cho nó ăn cơm dư phơi khô với thịt vụn, cỏ non và nuôi nó rất cẩn thận.
Sau một thời gian, Bồ-tát đem theo năm trăm con ngựa lên đường và cũng thuê chỗ trọ tại ngôi nhà ấy. Ðàn ngựa của Bồ-tát đánh hơi con ngựa thuần chủng được bà già nuôi bằng bột cám gạo đỏ ấy, nên không một con nào dám vào trong nhà mà Bồ-tát thuê trọ. Bồ-tát hỏi bà già:
- Thưa bà, trong nhà này có con ngựa nào khác không?
Bà già đáp:
- Này con thân, ta chỉ nuôi một con ngựa con mà ta chăm sóc kỹ như là con ruột.
- Thưa bà, con ngựa ấy ở đâu?
Bà già nói:
- Nó đi ra đồng ăn cỏ rồi.
- Khi nào nó trở về?
- Nó sẽ trở về vào buổi chiều.
Bồ-tát ngồi đợi con ngựa con về, còn đàn ngựa của mình được cho ở phía ngoài. Chẳng bao lâu con ngựa thuần chủng đi ăn cỏ xong trở về.
Khi vừa thấy con ngựa quý với cái bụng chứa đầy cám gạo đỏ, Bồ-tát nhìn kỹ các tướng tốt của nó và suy nghĩ: “Con ngựa thuần chủng này thật vô giá. Ta phải cho bà này tiền để mua con ngựa này”. Lúc ấy con ngựa con đã vào nhà và đến chuồng của nó xong, cả đàn ngựa kia mới dám bước vào!
Bồ-tát ở lại đấy hai ba ngày săn sóc đàn ngựa xong, khi ra đi, vị ấy nói:
- Thưa bà, bà hãy lấy số tiền và bán cho tôi con ngựa con này.
Bà già nói:
- Này con thân, con nói gì vậy? Ðâu lại có chuyện bán con mình đi?
Bồ-tát lại hỏi:
- Thưa bà, bà nuôi nó bằng thức ăn gì?
Bà già trả lời:
- Cơm nấu, cháo gạo, cơm khô, thịt vụn và cỏ. Ngoài ra phải có nước cháo để nó uống. Này con, bà nuôi nó như vậy đó.
- Thưa bà, nếu được con ngựa ấy, tôi sẽ cho nó món ăn thượng hạng. Tại chỗ nó đứng, tôi sẽ giăng một cái lều và đặt nệm để nó đứng.
Bà già cảm động và nói:
- Này con thân, nếu sự việc như con nói thì mong rằng con ngựa của ta sẽ được sung sướng. Hãy lấy nó và đem đi.
Bồ-tát trả một giá riêng cho bốn chân, cho cái đuôi và cho cái đầu. Vị ấy đặt sáu túi tiền, mỗi túi một ngàn đồng tiền vàng tại mỗi chỗ trên và mặc cho bà già một tấm áo mới, trang điểm ngọc vàng cho bà rồi đặt bà trước con ngựa con. Con ngựa mở mắt nhìn bà và rơi lệ. Bà già vuốt lưng nó và nói:
- Bà đã nhận được tiền nuôi con lâu nay, này con thân, con hãy đi.
Khi ấy, con ngựa mới chịu đi.
Hôm sau, Bồ-tát muốn thử con ngựa xem nó có biết sức mạnh của nó hay không. Vì vậy, vị ấy sửa soạn các món ăn bình thường, cho đổ cháo gạo đỏ trong cái máng để nó ăn.
Nhưng con ngựa ấy không muốn uống nước cháo nên nói:
- Tôi sẽ không ăn món này.
Bồ-tát đọc bài kệ đầu để thử nó:
Ðã ăn cỏ, và cháo
Làm bằng cám gạo đỏ,
Món ăn ngon ngày trước,
Sao nay con không ăn?
Nghe vậy, con ngựa thuần chủng đọc hai bài kệ tiếp:
Khi người nào không biết
Sanh chủng và huấn luyện,
Ðối với bậc phạm chí,
Cháo cám đỏ vừa đủ.
Nhưng ông rõ biết tôi
Là ngựa nòi tối thượng,
Do vậy ở chỗ ông,
Tôi không ăn cháo gạo!
Nghe vậy, Bồ-tát nói:
- Ta làm vậy để thử con, thôi con chớ giận dỗi!
Bồ-tát liền nấu các món ngon cho ngựa ăn, rồi đi đến hầu vua. Tại góc của sân chầu, Bồ-tát dựng một trại cho năm trăm con ngựa và một phía khác, Bồ-tát dựng một trại hình nón căng vải lều, trang hoàng thật đẹp. Dưới đất trải một tấm thảm, ở trên giương một cái tán, vị ấy cho con ngựa thuần chủng ở trong đó.
Khi vua đến, nhìn các con ngựa và hỏi Bồ-tát vì sao con ngựa này được ở riêng và đối xử đặt biệt như vậy.
Bồ-tát đáp:
- Thưa đại vương, nếu con ngựa sindh thuần chủng này không được ở riêng biệt, nó sẽ làm sổng mất cả đàn ngựa kia.
Vua lại hỏi:
- Con ngựa thuần chủng này là một con ngựa thật đẹp chăng?
Bồ-tát đáp:
- Thưa phải, tâu đại vương.
- Như vậy, trẫm muốn xem tốc lực của nó ra sao.
Bồ-tát nai nịt yên cương vào con ngựa, leo lên lưng nó và thưa:
- Thưa đại vương, hãy xem sức ngựa chạy.
Rồi Bồ-tát đuổi mọi người ra khỏi sân chầu và leo lên cưỡi ngựa chạy quanh sân. Tất cả sân trở thành như thể được bao quanh bởi những con đường tròn ngựa chạy không gián đoạn. Rồi Bồ-tát nói:
- Thưa đại vương, hãy xem con ngựa thuần chủng phi.
Rồi vị ấy cho con ngựa bắt đầu phi. Không ai thấy vị ấy ở đâu cả! Rồi vị ấy buộc một lá đỏ bên sườn ngựa. Khi ấy, người ta chỉ thấy một vòng tròn lá đỏ. Rồi Bồ-tát cho con ngựa phi trên mặt nước hồ trong một khu vườn của kinh thành. Tại đấy con ngựa phi trên mặt nước và các lá hoa sen, và không một lá nào bị nhận chìm xuống nước.
Như vậy, Bồ-tát biểu diễn tốc lực tuyệt diệu của con ngựa, xong liền leo từ lưng ngựa xuống, vỗ tay, rồi đưa bàn tay ra, với lòng bàn tay ngửa lên trên. Con ngựa leo lên bàn tay, chụm bốn chân làm một và đứng trên lòng bàn tay. Rồi Bồ-tát thưa với vua:
- Thưa đại vương, tất cả bờ biển cũng không đủ để biểu diễn mọi kiểu phi tài giỏi của con ngựa thuần chủng này.
Vua rất hài lòng, ban cho bậc đại sĩ nửa quốc độ, rảy nước lễ cho con ngựa con, và đặt nó vào địa vị vương mã. Con ngựa ấy được vua ái mộ, thân thiết và được tôn trọng đặc biệt. Chỗ con ngựa ở được trang hoàng như vương phòng, nơi nào cũng đẹp, sàn được rảy bốn loại hương, quanh tường được treo các vòng hoa; phía trên mái lợp một cái tán bằng vải có đính các sao vàng, giống như một cái đình đủ mọi vẻ đẹp chung quanh, luôn luôn có ngọn đèn dầu thơm soi sáng và tại chỗ đi đại tiểu tiện có đặt một cái chậu bằng vàng. Con ngựa ấy ăn các thực phẩm quý dành cho vua.
Từ khi con ngựa ấy đến, quyền cai trị của vua lan rộng khắp cõi Jambudvipa. Rồi vua vâng theo lời giáo giới của Bồ-tát, làm các công đức như bố thí v.v... và cuối cùng khi mệnh chung được sanh lên cõi trời.
***
Sau khi kể pháp thoại này, bậc đạo sư thuyết giảng các sự thật. Cuối bài giảng ấy, nhiều vị đắc quả Dự lưu, Nhất lai, Bất lai. Và Ngài nhận diện tiền thân:
- Lúc bấy giờ, bà già ấy là bà già này, con ngựa thuần chủng là Sariputta, vua là Ananda, còn người buôn ngựa là ta vậy.